ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ ΝΑΙ, ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΟΧΙ...

Από τον ΝΙΚΟ ΣΑΟΥΛΙΔΗ

   

Η Ευρώπη παρακολουθεί, ίσως για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια τόσο μεγάλη, ανησυχητική μάλλον άνοδο του εθνικισμού, με το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία να έχει σημαντικές πιθανότητες για νίκη στις προεδρικές εκλογές. Από την άλλη, διάφορες συγκυρίες, όπως η ανεξέλεγκτη, «διαβρωτική» επίδραση της παγκοσμιοποίησης σε κάθε κοινωνία, προκαλούν σημαντικές ανησυχίες για την εξέλιξη κοινωνιών όπως η δική μας, που φαίνεται να χάνει οποιοδήποτε ιδιαίτερο στοιχείο της, οποιαδήποτε σύνδεση με το παρελθόν της… Ποια είναι όμως, η μέση λύση, που θα προφυλάξει την πολιτισμική μας κληρονομιά από την λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης, χωρίς όμως την ανάγκη για προσκόλληση σε ακραίες ιδεολογίες;

  Είναι προφανές, ότι η ανάπτυξη εθνικιστικών αισθημάτων, όχι μόνο δεν αποτελεί λύση για τη διαφύλαξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του κάθε έθνους, αλλά είναι και μια επιλογή καταστροφική για οποιονδήποτε άνθρωπο.  Η αποδοχή εθνικιστικών απόψεων, δεν είναι μόνο ένδειξη πνευματικής ένδειας, αλλά συνεπάγεται και ολοκληρωτική ηθική καταστροφή του ατόμου. Ενός ατόμου που σκέφτεται μονόπλευρα και φορώντας παρωπίδες δεν είναι παρά ένα υποχείριο της εκάστοτε εξουσίας, που θα κάνει «σημαία» τις απόψεις του αυτές, ώστε εύκολα να τον χειραγωγήσει.

   Απάντηση στο πρόβλημα λοιπόν, μπορεί να δώσει μόνο μια νέα μορφή πατριωτισμού. Λανθασμένα συγχέεται ο πατριωτισμός με τον εθνικισμό, καθώς ο πρώτος είναι στοιχείο ύψιστης σημασίας για τον κάθε λαό, και σε καμία περίπτωση δεν περιλαμβάνει την περιφρόνηση, την μισαλλοδοξία και το μίσος απέναντι σε οποιοδήποτε επείσακτο πολιτισμικό στοιχείο. Αντιθέτως, ο πατριωτισμός, μέσω του αγώνα για προστασία και διαφύλαξη των ιδιαίτερων στοιχείων του κάθε λαού, όπως η γλώσσα, η τέχνη, τα ήθη και τα έθιμα, εμπνέει ειλικρινή σεβασμό και για τα επιτεύγματα των άλλων εθνών. Και όταν λέμε σεβασμό, δεν εννοούμε φυσικά τη δουλική υποταγή σε οτιδήποτε ξενόφερτο, όπως επιτάσσουν τα διεθνή και τα εγχώρια ΜΜΕ...

   Σε ένα περιβάλλον φιλοπατρίας λοιπόν, τα νέα μέλη της κοινωνίας μπορούν να αναπτυχθούν εγκολπώνοντας τις αξίες και τον ηθικό κώδικα της κάθε κοινότητας, έχοντας την αίσθηση του «ανήκειν» και δημιουργώντας μια κοινωνία συνεκτική. Και είναι γνωστό, ότι όπου υπάρχει κοινωνική συνοχή, εκλείπουν φαινόμενα βίας και οποιασδήποτε παραβατικής συμπεριφοράς. Τα άτομα αυτά, έχοντας εσωτερικεύσει την αγάπη για την πατρίδα τους, είναι πρόθυμα να αγωνιστούν για την επίτευξη όχι της προσωπικής, αλλά της συλλογικής ευημερίας. Ψάχνουν οι οικονομικοί αναλυτές τρόπους για την πάταξη της φοροδιαφυγής, αλλά δεν αντιλαμβάνονται ότι ο μόνος τρόπος για να καταπολεμηθούν τέτοια φαινόμενα, είναι οι πολίτες να μάθουν να αγαπούν το κράτος τους… Με τη βοήθεια του πατριωτισμού δηλαδή, τα άτομα όχι μόνο δεν θα επιχειρούν να «κλέβουν» το κράτος, αλλά θα αγωνίζονται για την εξάλειψη φαινομένων διαφθοράς, σεβόμενοι τους θεσμούς και το δημοκρατικό πολίτευμα.

   Φυσικά, η έκφραση αυτού του νέου πατριωτισμού, στη σύγχρονη κοινωνία, δεν μπορεί να γίνει μέσω ακραίας, εθνικιστικής ρητορικής, ούτε με την επιδίωξη γενετικής συσχέτισής μας με τους αρχαίους προγόνους μας. Αντ’ αυτού, η φιλοπατρία οφείλει να έχει τη μορφή της διαφύλαξης της πολιτισμικής κληρονομιάς μας. Τα σχολικά μαθήματα της Γλώσσας, Αρχαίας και Νέας, της ιστορίας, της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας, είναι αδήριτη η ανάγκη να αναβαθμιστούν, όχι βαθμολογικά, αλλά ουσιαστικά. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητη μια αντικειμενικής και αδογμάτιστη προσέγγιση του μαθήματος της ιστορίας, με μελέτη περισσότερο της σχέσης αιτίου και αποτελέσματος των γεγονότων που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας, και όχι με εμμονή στη στείρα απομνημόνευση ημερομηνιών. Έτσι οι μαθητές, προφυλασσόμενοι από επικίνδυνες θριαμβολογίες και ακραίες τοποθετήσεις, θα μπορούν όχι μόνο να αισθανθούν περήφανοι για την εθνική τους καταγωγή, αλλά και να μάθουν από τα λάθη των προγόνων τους.

   Αλλά και η προσπάθεια προστασίας του περιβάλλοντος, αποτελεί έμπρακτη απόδειξη της φιλοπατρίας. Και λέγοντας περιβάλλον, εννοούμε όχι μόνο το φυσικό, το οποίο προφανώς οφείλουμε να προστατεύσουμε από μια οικολογική καταστροφή, αλλά και το ανθρωπογενές περιβάλλον, των ιδιαίτερων οικοδομημάτων που έκτισαν οι πρόγονοί μας, και δεν έχουν μόνο την πρακτική χρησιμότητα μιας οποιασδήποτε στέγης. Είναι για μας, αυτά τα κτήρια, ο συνδετικός κρίκος μας με το παρελθόν.

   Τέλος, η διαφύλαξη των θεσμών και του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι και αυτή μια πράξη πατριωτισμού. Ιδιαίτερα για εμάς τους Έλληνες, η προστασία της δημοκρατίας έχει ένα ειδικό βάρος, καθώς αυτή αποτελεί όχι μόνο το ύψιστο πολίτευμα, αλλά και μια κληρονομιά που μας άφησαν οι πρόγονοί μας και εξαπλώθηκε στη συνέχεια, σε όλη την οικουμένη.

  Αναγκαία λοιπόν, η ύπαρξη της φιλοπατρίας στη σύγχρονη κοινωνία, καθώς μπορεί να αποτελέσει την «κιβωτό» στην οποία θα εναποθέσουμε τις ελπίδες μας για τη διάσωση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, μετά τον «κατακλυσμό» της παγκοσμιοποίησης και της πολιτισμικής φθοράς. Βέβαια, είναι αναγκαίο αυτό το νέο είδος πατριωτισμού να μην βασίζεται σε ακραίες, εθνικιστικές αντιλήψεις, αλλά στον συλλογικό αγώνα για διαφύλαξη της γλώσσας, του περιβάλλοντος και των θεσμών μας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο Γάλλος συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ, ανέφερε "Αγαπώ πολύ την πατρίδα μου για να είμαι εθνικιστής"…